05gru 2025 by admin

Wpływ traumy relacyjnej z dzieciństwa na związki partnerskie: Praca ze schematami i wewnętrznym dzieckiem w psychoterapii par

Wprowadzenie: Trauma relacyjna jako podłoże dysfunkcyjnych schematów

Trauma relacyjna w dzieciństwie nie musi przybierać formy skrajnych zaniedbań czy przemocy. Często ma charakter chroniczny, subtelny i odbywa się w kontekście najważniejszych więzi przywiązaniowych. Doświadczenia takie jak deprecjacja, emocjonalna nieobecność, warunkowa akceptacja czy nadmierna krytyka ze strony głównych opiekunów prowadzą do rozwoju głęboko zakorzenionych, dysfunkcyjnych schematów oraz zranień „wewnętrznego dziecka”. Te wczesne wzorce adaptacyjne, niczym niewidzialne filtry, determinują sposób postrzegania siebie, partnera i relacji w dorosłym życiu, często prowadząc do powtarzających się, bolesnych cykli w związkach.

Niniejszy artykuł ma na celu zintegrowanie perspektywy terapii schematu Jeffreya Younga z koncepcją pracy z wewnętrznym dzieckiem (m.in. w ujęciu psychoterapii doświadczeniowej) i zastosowanie tej syntezy w terapii par. Skupimy się na praktycznych strategiach identyfikacji, nazywania i transformacji tych wczesnych urazów w gabinecie terapeuty par.

Kluczowe koncepcje: Schematy, tryby i wewnętrzne dziecko

Dysfunkcyjne schematy to utrwalone, wszechogarniające wzorce złożone ze wspomnień, emocji, doznań cielesnych i przekonań na temat siebie i relacji z innymi, powstałe w dzieciństwie lub adolescencji. W kontekście relacyjnym kluczowe są m.in. schematy: Porzucenia/Niestabilności więzi, Nieufności/Skrzywdzenia, Deprywacji emocjonalnej, Wadliwości/Wstydu, Podporządkowania i Nadmiernych Wymagań.
Tryby to chwilowe stany emocjonalne i wzorce reakcji, które są aktywną ekspresją danego schematu w danej chwili. W terapii par często obserwujemy interakcję trybów partnerów (np. tryb „Karzącego Rodzica” jednej osoby aktywuje tryb „Bezradnego Dziecka” u drugiej).
Wewnętrzne dziecko to metafora części osobowości przechowującej pierwotne, niezaspokojone potrzeby emocjonalne, uczucia, wspomnienia i wrażenia z dzieciństwa. Zranione wewnętrzne dziecko kieruje się w dorosłym życiu emocjami i reakcjami, które były adekwatne w przeszłej traumatycznej sytuacji, lecz w obecnej relacji są dysfunkcyjne.

Przykłady pochodzenia schematów i ich manifestacji w związku partnerskim

1. Matka deprecjonująca ojca (Model relacji)

Doświadczenie w dzieciństwie: Dziecko obserwuje, jak jeden rodzic (matka) systematycznie umniejsza wartość, autorytet lub uczucia drugiego (ojca). Ojciec może reagować wycofaniem lub biernym przyzwoleniem.
Powstające schematy: Nieufność/Skrzywdzenie („Bliscy mogą cię zdradzić lub upokorzyć”), Podporządkowanie („Aby uniknąć konfliktu, trzeba ustąpić”), Podejrzliwość wobec intencji kobiet/mężczyzn.
Manifestacja w związku: Partner (zwłaszcza mężczyzna wychowany w takim modelu) może mieć głęboki lęk przed byciem zdeprecjonowanym, być nadmiernie czujny na krytykę ze strony partnerki i interpretować nawet neutralne uwagi jako atak na jego wartość. Może też nieświadomie wybierać partnerkę o cechach krytycznych, odtwarzając znany wzorzec, lub przeciwnie – nadmiernie kontrolować relację, by zapobiec upokorzeniu.

2. Matka krytykująca córkę: „Nigdy nie będziesz tak dobra jak ja”

Doświadczenie w dzieciństwie: Warunkowa akceptacja, rywalizacja, komunikat, że miłość i uznanie są możliwe tylko pod warunkiem spełnienia niemożliwych do osiągnięcia standardów.
Powstające schematy: Wadliwości/Wstydu („Jestem nie dość dobra, gorsza”), Nadmiernych Wymagań/Surowości („Muszę być perfekcyjna, aby zasłużyć na miłość”).
Manifestacja w związku: Kobieta może funkcjonować w trybie „Wymagającego Rodzica” wobec siebie, a następnie przenosić te wymagania na partnera, stale krytykując jego i siebie. Może również nieświadomie sabotować swój sukces w związku z lękiem przed przewyższeniem matki (lojalność wobec systemu rodzinnego). W relacji z partnerem może czuć głęboki wstyd, unikać autentycznej bliskości z obawy przed odrzuceniem, gdy „prawda” o jej „wadliwości” wyjdzie na jaw.

3. Niezdecydowany i unikający ojciec (Emocjonalna niedostępność)

Doświadczenie w dzieciństwie: Ojciec fizycznie obecny, ale emocjonalnie niezaangażowany, niezdolny do nazywania uczuć, unikający konfliktów i głębszych rozmów. Brak przewodnictwa i emocjonalnego potwierdzenia.
Powstające schematy: Deprywacji emocjonalnej (przekonanie, że własne potrzeby emocjonalne zaopiekowania, troski, empatii nie będą zaspokojone) oraz Porzucenia („Jestem sam ze swoimi problemami”).
Manifestacja w związku: Osoba może mieć ogromny, często nieuświadomiony głód emocjonalny, ale jednocześnie przeżywać intensywny lęk przed zależnością. W związku może wchodzić w rolę „nadmiernie samodzielnego” partnera, nie prosząc o wsparcie, aż do momentu wyczerpania, co prowadzi do wybuchów złości (tryb „Złego Dziecka”) lub całkowitego wycofania (tryb „Odłączonego Ochroniarza”). Może też wybierać partnerów emocjonalnie niedostępnych, odtwarzając znany schemat.

Strategie w psychoterapii par

Praca terapeutyczna odbywa się na trzech powiązanych poziomach: indywidualnym (praca z wewnętrznym światem każdego partnera), interpersonalnym (obserwacja i zmiana wzorców interakcji) oraz psychoedykacyjnym.

Etap 1: Edukacja i identyfikacja schematów w „tańcu” pary

Psychoedykacja: Wprowadzenie pary w język schematów i trybów w sposób przystępny („mapa emocjonalna relacji”). Wyjaśnienie, że konflikty często wynikają ze zderzenia dwóch zranionych „wewnętrznych dzieci” lub trybów „Rodzica” i „Dziecka”.
Obserwacja i nazywanie w działaniu: Terapeuta, obserwując interakcję pary w gabinecie, identyfikuje i nazywa aktywujące się tryby.
- Przykład z praktyki: „Czy widzę, że teraz, Kasiu, gdy Jan wyraża wątpliwość co do planów, w twoim głosie pojawia się surowy ton, a ty, Janku, zaraz się wycofujesz i milkniesz. Czy możemy na to spojrzeć jak na moment, kiedy aktywuje się twój schemat Nadmiernych Wymagań (tryb „Wymagającego Rodzica”), który każe ci naprawiać sytuację, a u ciebie, Janka, schemat Podporządkowania (tryb „Uległego Dziecka”)? Jakie uczucia temu towarzyszą?”

Etap 2: Połączenie obecnych reakcji z doświadczeniami z dzieciństwa (Praca z pochodzeniem)

Pytania łączące: Psychoterapeuta delikatnie pomaga partnerom zobaczyć historyczny kontekst ich reakcji.
- Przykład: Do partnera reagującego intensywnym lękiem na ciszę: „Czy to uczucie przerażenia, że druga osoba nagle zniknie lub odrzuci ciszą, jest ci w jakikolwiek sposób znane z wcześniejszego życia? Kiedy po raz pierwszy się pojawiło?”.
Wywiad wizualizacyjny (w bezpiecznych warunkach): Poproszenie partnera, by z zamkniętymi oczami przywołał sytuację konfliktu w związku, a następnie pozwolił pojawić się wcześniejszemu wspomnieniu o podobnym uczuciu. Dzielenie się tym w bezpiecznej przestrzeni terapii buduje ogromną empatię u drugiego partnera.

Etap 3: Techniki doświadczeniowe w pracy z wewnętrznym dzieckiem w kontekście pary

Dialog z wewnętrznym dzieckiem w obecności partnera: Psychoterapeuta prowadzi jednego partnera w kontakcie z jego zranionym dzieckiem („Gdyby to małe, przestraszone dziecko mogło teraz coś powiedzieć, co by to było? Czego potrzebuje?”). Drugi partner jest w roli uważnego, niemego świadka. To przełomowy moment, gdy partner widzi bezbronność, a nie tylko defensywność czy atak.
Re-parenting w relacji: Nauczenie pary, jak mogą być dla siebie „wystarcająco dobrymi opiekunami” dla swoich zranionych części, bez odgrywania roli terapeuty.
- Przykład z praktyki: Para, w której ona miała schemat Wadliwości (krytykowana matka), a on Deprywacji Emocjonalnej (unikający ojciec). Gdy ona wpadała w spiralę samokrytyki (tryb „Wadliwego Dziecka”), on uczył się reagować prostym, pełnym obecności zdaniem: „Widzę, jak bardzo teraz cierpisz. Nie musisz być idealna. Jestem przy tobie.” To była dla niego również forma ćwiczenia dania czegoś, czego sam nigdy nie dostał – emocjonalnej obecności.
Listy i rysunki: Zadanie domowe, by każdy z partnerów napisał list od swojego „współczującego dorosłego” do własnego „wewnętrznego dziecka”, a następnie podzielił się z partnerem tylko tym, co chce. To wzmacnia wewnętrzne zasoby i zmniejsza oczekiwanie, że partner całkowicie uleczy dawny uraz.

Etap 4: Zmiana wzorców komunikacyjnych w oparciu o nowe zrozumienie

Restrukturyzacja komunikacji: Gdy schematy są już nazwane i u swoich źródeł, para uczy się nowego języka.
- Zamiast: „Jesteś taki sam jak moja matka – ciągle mnie krytykujesz!” (oskarżenie),
- Mówić: „Kiedy zwracasz uwagę na mój bałagan, aktywuje się mój schemat Wadliwości. Czuję się jak ta mała dziewczynka, która nigdy nie była dość dobra dla mamy. Potrzebuję usłyszeć, że jestem w porządku, nawet gdy coś schrzanię.” (komunikat o schemacie i potrzebie).

Przykład z praktyki psychoterapeutycznej: Para „Krytykująca Perfekcjonistka” i „Wycofany Niespokojny”

Agnieszka (32 l.) i Tomasz (34 l.) zgłosili się z powodu chronicznych kłótni i poczucia oddalenia. Ona skarżyła się na jego bierność i „uciekanie do garażu”, on – na jej wieczne niezadowolenie i krytykę.

1. Identyfikacja schematów:

Agnieszka: Wychowywana przez matkę narcystyczną, której hasłem było: „Co ludzie powiedzą?”. Schematy: Nadmiernych Wymagań (musi być idealna żona, matka, pracownik) i Wadliwości (głębokie przekonanie, że bez osiągnięć jest nic niewarta). Jej tryb „Wymagającego Rodzica” kierował się też na Tomasza.
Tomasz: Ojciec alkoholik, matka ofiara, żyjąca w chronicznym napięciu. Schematy: Nieufności/Skrzywdzenia („kobiety są wyczerpujące i nieprzewidywalne”) i Podporządkowania (w dzieciństwie musiał być cicho i niewidoczny, by nie sprowokować awantury).

2. Cykl pary: Agnieszka, pod presją własnego schematu, „poprawiała” Tomasza (krytyka garnituru, sposobu zabawy z dziećmi) → Tomasz odbierał to jako atak (schemat Nieufności) i wycofywał się emocjonalnie i fizycznie (schemat Podporządkowania, tryb „Uległego Dziecka”) → Agnieszka interpretowała wycofanie jako brak miłości i zaangażowania, co potwierdzało jej schemat Wadliwości („Nie jestem dość dobra, więc odejdzie”) i nasilało kontrolę/krytykę.

3. Interwencja:

Psychoedykacja: Narysowaliśmy wspólnie cykl, nazywając ich tryby: „Kierownik Projektu Dom” (Agnieszka) i „Żółw w Skorupie” (Tomasz).
Praca z pochodzeniem: Agnieszka opowiedziała, jak jako dziecko musiała perfekcyjnie grać na pianinie przed gośćmi mamy, by ta się nią pochwaliła. Tomasz opisał sceny, gdy chował się w szafie podczas rodzicielskich kłótni. Oboje płakali, słuchając siebie nawzajem.
Technika doświadczeniowa: W bezpiecznej przestrzeni sesji poprosiłem Tomasza, by powiedział Agnieszce, co czuło to małe chłopiec w szafie. Powiedział: „Bałem się i byłem sam. Chciałem, żeby ktoś przyszedł i powiedział, że już dobrze, że może wyjść.” Agnieszka zobaczyła w nim nie „niezaangażowanego mężczyznę”, ale przestraszone dziecko. To złamało cykl.
Restrukturyzacja komunikacji: Uczyli się nowych komunikatów. Agnieszka uczyła się mówić: „Moja część Perfekcjonistki się teraz budzi i się martwi. Potrzebuję chwili uspokojenia.” Tomasz uczył się odpowiadać: „Słyszę, że się martwisz. Jestem tu. Możemy o tym porozmawiać, ale proszę, mów do mnie spokojniej.” oraz inicjować kontakt, zanim całkowicie się wycofa.

4. Rezultat: Po kilkunastu sesjach cykl konfliktów znacząco osłabł. Agnieszka zmniejszyła presję na siebie i Tomasza, on zaś zaczął być bardziej obecny i asertywny. Zaczęli widzieć w sobie nawzajem nie wrogów, lecz sojuszników w walce ze starymi, przyniesionymi z domów demonami.

Integracja terapii schematu i pracy z wewnętrznym dzieckiem w terapii par oferuje potężne narzędzie do głębokiej zmiany relacyjnej. Pozwala przejść od poziomu walki o „kto ma rację” do poziomu współczucia i zrozumienia dla „z czego wynika twoja reakcja”. Kluczowe jest stopniowe budowanie bezpieczeństwa w triadzie terapeutycznej, które umożliwia dotknięcie bolesnych doświadczeń bez wywoływania powtórnej traumatyzacji. Praca ta nie tylko łagodzi aktualne konflikty, ale również przyczynia się do fundamentalnego gojenia się ran przeszłości poprzez nowe, korektywne doświadczenie w bezpiecznej, intymnej relacji.